شورای نگهبان، نهادی برآمده از انقلاب اسلامی

آقای عسکری زاده چرا ۲۶ تیرماه به نام شورای نگهبان نامیده شده است؟

۲۶ تیرماه سالروز تأسیس شورای نگهبان است، نهاد شورای نگهبان از یادگار های بزرگ انقلاب اسلامی در واقع در سال ۱۳۵۹ در چنین روزی با انتخاب نخستین اعضای حقوقدان شورای نگهبان از سوی مجلس شورای اسلامی،( شورای نگهبان) رسما آغاز به کار کرد.پیش از آن،حضرت امام خمینی(ره) در اول اسفند ۱۳۵۸ فقهای این نهاد را منصوب فرموده بودند و تکمیل ترکیب اعضا و آغاز به کار آن منوط به تشکیل و آغاز به کار مجلس شورای اسلامی بود.

 

پس از انتخابات مجلس و آغاز به کار آن در هفتم خرداد ۱۳۵۹ و نیز پس از تصویب اعتبارنامه های اعضای مجلس، انتخاب حقوقدانان شورای نگهبان، نخستین مصوبه مجلس شورای اسلامی بود. در ۲۶ تیر ۱۳۵۹ با آغاز به کار رسمی شورای نگهبان رسما کار شورای انقلاب پایان یافت.

 

آیا وجود نهاد شورای نگهبان ضرورت دارد؟ آیا فقط در قوانین ما چنین نظارتی پیش بینی شده است؟

بدیهی است بیم از  تهدید قوانین اساسی در هر نظام سیاسی وجود دارد، و برای جلوگیری از استبداد رای و تفسیر و تغییر قوانین که در هر جامعه ای محتمل است؛ یافتن ساز و کاری برای پاسداری از قانون اساسی یکی از دغدغه‌های اصلیتدوین کنندگان و قانونگذاران قوانین اساسی است.حاصل این دغدغه و تکاپو است که نظام های سیاسی را به تأسیس نهادی برای حفظ قانون اساسی وامی دارد.

 

 مثلا در قانون اساسی فرانسه، تأسیس نهادی به نام (سنای نگهبان) تصویب شد و خلاصه در اکثر کشورها نهادی برای حفاظت و پاسداری از قانون اساسی به وجود آمده است.

 

 به عنوان مثال تشخیص مطابقت و عدم مطابقت مصوبات کنگره آمریکا با قانون اساسی این کشور به عهده قوه قضائیهمی باشد و یا در قانون اساسی انگلیس این امر، به عهده دیوان عالی که شعبه ای از هیئت قانونگذاری است قرار داده شده است.

 

همچنین به موجب قانون اساسی آلمان فدرال، در صورت ادعای مباینت قوانین عادی با قانون اساسی که از طرف یک سوم اعضای مجلس ابلاغ شده باشد، اتخاذ تصمیم درباره چنین ادعایی و نهایتاً صدور رای نهایی (با دادگاه قانون اساسی)می باشد.

 

 سایر کشورها نیز هر یک به نوبه خود به نحوی مرجع خاصی را برای این امرپیش بینی نموده اند.

 جمهوری اسلامی ایران غیر از  تجربه نظام‌های جمهوری با ترجمه دیگری هم در مشروطیت مواجه بود. در نهضت  مشروطه با همت بلند شیخ فضل الله نوری و تصویب متمم قانون اساسی، مجلس ملزم شد کلیه قوانین و مصوبات خود را به تائید جمعی از مجتهدان برساند. شیخ فضل الله البته با خدعه عوامل وابسته به استعمار به شهادت رسید و با ظهور دولت وابسته پهلوی عملا پیشنهاد او جامه عمل نپوشید.

 

 به صورت اجمال بفرمایید وظایف شورای نگهبان چیست؟

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبین نهادهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایران بر اساس اصول و ضوابط اسلامی است و یکی از نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی نهاد شورای نگهبان است که در اصل ۹۱ تا ۹۹ قانون اساسی، شرایط، تعداد، وظایف و مسئولیت های این نهاد بیان شده است که ما به اختصار آنها را بیان می کنیم.

 

وظایف شورای نگهبان

بر اساس اصل چهارم قانون اساسی(کلیه قوانین و مقررات اعم از مدنی، جزایی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، سیاسی) باید بر اساس موازین اسلامی باشد.

 

 این اصل بر اطلاق یا عموم همه اصول قانون اساسی و قوانین و مقررات دیگر حاکم است و تشخیص این امر بر عهده فقهای شورای نگهبان است.

 

 مطابق اصل ۹۹ قانون اساسی تشخیص عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با احکام اسلام با اکثریت فقهای شورای نگهبان و تشخیص عدم تعارض آنها با قانون اساسی بر عهده اکثریت همه اعضای شورای نگهبان است.

 

۱) پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها بدین توضیح که تمام مصوبات مجلس شورای اسلامی باید به شورای نگهبان فرستاده شود و شورای نگهبان موظف است آن را حداکثر ظرف ده روز از تاریخ وصول از نظر انطباق با موازین اسلام و قانون اساسی مورد بررسی قرار دهد و چنانچه آن را مغایر ببیند برای تجدید نظر به مجلس بازگرداند و در صورت مغایر نبودن آن با موازین اسلام و قانون اساسی مصوبه قابل اجرا است.

 

۲) حضور در مجلس و استماع مذاکرات نمایندگان و اظهار نظر در مورد آن، هنگام مذاکره درباره طرح قانونی با لایحه فوری که در دستور کار مجلس قرار گرفته است.

 

 ۳) تفسیر قانون اساسی جمهوری اسلامی.

 

۴) بررسی صلاحیت و نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آراء عمومی و همه پرسی.

 

اعضای شورای نگهبان

 این نهاد از ۱۲ نفر تشکیل شده است که شش نفرشان فقیه و شش نفر دیگر حقوقدان هستند انتخاب فقهای این نهاد بر عهده ی ولی فقیه و انتخاب حقوقدانان آن پس از معرفی حقوقدانان واجد شرایط از سوی قوه قضائیه بر عهده مجلس شورای اسلامی است که با رای نمایندگان انتخاب می‌شوند.

 

  مدت عضویت اعضای شورای نگهبان چند سال است؟

 شش سال

 

 جلسات شورای نگهبان به چه صورتمی باشد؟

شورا دارای یک دبیر یک قائم مقام دبیر و یک سخنگو خواهد بود که از میان اعضا و برای مدت یک سال انتخاب می شود.

 

جناب عسکری زاده از پاسخگویی شما به سوالات عصر لارستان سپاسگزاریم.