نیکو سیفایی فرد: مهمترین عامل پیوستگی و وحدت قومی یک ملت مذهب و زبان آنهاست.و مهمترین عامل پیوستگی منطقه لارستان بزرگ نیز زبان و فرهنگ آنان است. این زبان بازمانده از لهجه پهلوی اشکانی(ایرانی میانه است) ودو هزار سال است که دراین منطقه رواج دارد. زبان لاری و لهجه های مختلف آن در نواحی وسیعی از جنوب فارس و استان هرمزگان و در بخشی از عمان رایج است. و دلیل اینکه امروزه نمیتوانیم زبان لاری را زبان بنامیم از بین رفتن زبان ایرانی میانه است و شاید یکی از دلایلی که زبان لاری نتوانست به ادبیات مکتوب برسد انشای سخت آن بود که اهالی این منطقه در نوشتن روی به زبان عربی و فارسی آوردندهمچنین نبود پژوهشگر در گذشته در منطقه لارستان و حمایت نکردن خاندان های محلی میباشد. و دلیل دیگر آن بی توجهی مسئولین به زبان های قومی و تلاش برای جایگزینی زبان فارسی به جای زبان محلی در مدارس توسط دولت های وقت در زمانهای گذشته است همچنین پیشرفت تکنولوِژی و علاقه قشر جدید به زبان های خارجی از جمله انگلیسی . فرانسه و آلمانی. دوتن از محققین این حوزه احمد نوراحمدی ومحمد صدیق عقیده براین است که زبان لارستانی یا لاری یکی از از زبانهای فارسی تبارِ شاخه جنوب غربی است که توسط مردم لارستانی مورد استفاده قرار میگیرد.امروزه این زبان به خاطر تفاوت‌های زیادش با زبان پارسی معیار به عنوان یک زبانِ مستقل از شاخه زبانهای ایرانی‌تبار جنوب غربی قلمداد می‌شود. گویشهای زبان لارستانی همانند زبان لری نواده پارسی میانه محسوب می‌شوند. این زبان به خاطر نگه داشتن واژگان بسیاری از پارسی میانه، زبانی خالصتر از زبان پارسی مدرن است و حتی هنوز ارتباط نزدیکی با پارسی باستان دارد. لارستانی زبان ساکنان جنوبی استان فارس و مردم غرب هرمزگان است که در منطقه وسیعی به نام لارستان و بخشی از استان بوشهر کاربرد دارد. اگرچه به زبان همه ساکنان لارستان، لاری گفته می‌شود، این زبان در جای جای این منطقه نمودهای گوناگونی دارد که بیشتر این تفاوت‌ها در تلفظ واژگان است. زبان لارستانی بیش از نُه لهجه را دربر میگیرد: لاری، فرامرزی، بشاگردی، اَرَدی، کُوخِردی، خُنجی، اسیری، اِوَزی، جناحی گَوده‌ای، گِراشی، فیشوَری، دیده بانی، فداغی، بیخه‌ای و بَستَکی.
ما لچانوا زبان‌شناس معاصر روس، عقیده دارد که کومزاری نیز یکی از لهجه‌های لارستانی است.
لطفعلی خنجی پژوهش مبسوطی بر دستور زبان لاری انجام داده که در کتابی به نام نگرش تفصیلی بر زبان لارستانی و گویش خنجی منتشر شده است. (ویکی پدیا)
زبان لارستانی زبانی است که بخاطر قدمت و اصالتش بایستی به آن فخر بورزیم و نه اینکه با کودکانمان بجای زبان مادری بزبان فارسی تکلم کنیم.باید خانواده بداند زبان مادری را حلاوتی و ضرورتی دیگر است و فرزندان خود بخود فارسی را خواهند آموخت .ظاهرا دیدگاه جامعه امروزه بر این اصل استوار است که اگر فرزندانمان بازبان لاری صحبت کنندموجب کسر شان است و بهمین دلیل نسل امروز ما بندرت با زبان محلی سخن میگویند وتصور این است که اگر جوانان و فرزندانمان به زبان فارسی تکلم کنند باصطلاح جوامع امروزی از کلاس بالاتری برخوردار خواهند بود.درحاشیه مقاله لازم است از به به یعقوب مدافع فعال ودلسوز زبان مظلوم لاری قدردانی گردد.
عوامل پیش گفته رفته رفته موجب افول زبان لاری شده است بطوریکه شاید تا چند دهه دیگر اثری از زبان زیبای مابرجای نخواهد ماند .رسول احمدلویکی از محققین فرهنگ و تاریخ لارستان را عقیده براین است که یکی از راهکارهای زنده نگهداشتن این زبان تاسیس رشته زبان شناسی در یکی از دانشگاههای لارستان و اختصاص دادن چند واحد به زبان لاری وتدریس این زبان در مدارس میباشد. تهیه و اقدام در جهت چاپ نشریاتی به زبان لاری. حمایت از پژوهشگران زبان شناسی و کسانی که در این زمینه فعالیت میکنند. تاسیس رادیو لارستان.
قابل ذکر است که بدانیم واژه های فراوانی در زبان لاری است که بعنوان کلمات اصیل فارسی در فرهنگ عمیددیده میشودکه از این کلمات بیشتر قدیمی های ما استفاده میکنند. کلماتی که شاید حتی ما که خود بااین زبان سخن میگوییم آنها را از یاد برده ایم وحتی استفاده ازبرخی از آنها در زبان امروزه ما رواج نداشته و بدلیل عدم آگاهی آن را کنار گذاشته ایم. درپایان چند مورد از این کلمات در فرادید شما قرار میگیرد.
اشپیخته/افشانده - پاشیده شده
ایچ/هیچ
بج/درون دهان - لب
بخ/کلمه ای برای مدح واظهار
بیو/عروس
پرسه/عیادت - احوالپرسی بیمار
پرندوش/شب گذشته - پریشب
پنگ (بفتح اول)/خوشه خرما
پنگ( به کسراول)/به معنی ثانیه یا دقیقه
پپلس/اشکنه - اشکنه کشک
تریشه/تراشه و خرده ریزه چیزی
تش/آتش
ترکه/شاخه باریک و بلند
خناک/دیفتری
بهل/رها کردن
خزوک/حشره سیاه وپرزدار
جلد/نیرومند و چالاک
دادا/خدمتکارپیرو پدربزرگ-دده
تلواسه/اضطراب و بیتابی
سک/تکان - جنبش
سارغ/بقچه - دستمال بزرگ
ساباط/دالان
شنبه/شنبد
شخیدن/لغزیدن و لخشیدن
شغال/توره
صفه/ایوان - شاه نشین
غدر/بیوفایی - نقض عهد
کلاپیسه/پیچیدگی چشم
کپ/دهان - درون دهان
کلیک/انگشت کوچک دست یا پا
کهره/بزغاله شیر مست
قطیفه/حوله بزرگ
کیپ/پرو انباشته
کلنجک/خرچنگ - کلنجار
گمیز/پیشاب
گرده/کلیه
گت/بزرگ
گرم/قسمتی ازبدن بین ران و سینه
لک پک بضم اول و چهارم/ناهموار - ناتراشیده - گنده
فند/دروغ - نیرنگ
لک و پک با بفتح اول وچهارم/اسباب و ادوات خانه
لنج/لب - لپ
لیوه/چاپلوس - نادان
لرد/میدان اسب دوانی
مروا/مروش – فال نیک
مجمعه/سینی بزرگ
ننی/گهواره
نیفه/بند شلوار
آچار/ترشی
هنوز/هنیز
مهیاوه - ماهیاوه/خوراکی از ماهی - مهیوه