گاهی در جوامعی که آزادی های اجتماعی و موازين حقوق بشر در آنها محترم شمرده نمی شود، روزنامه نگارها هم از آزادی عمل مستقل برخوردار نيستند. خط مشی سياسی و فکری حاکم بر رسانه ی آنها و يا خطرات احتمالی مستتر در استقلال عمل آنها را مجبور می کند که گوشه هایی از دانسته های خودشان را پنهان کنند و يا در لفافه های نامفهوم بپيچند.
اين عدم آزادی برای پژوهش و گزارش مستقل به شرايط اجتماعی و قوانين کشورها ارتباط دارد و بيرون از بحث ماست. آنچه مطرح است تشخيص استقلال عمل در خودِ يک روزنامه نگار و پيدا کردن ضوابط و ميزان هائی برای سنجش عمل او توسط خودش است. گاهی گزارشگرها با اطمينان خاطر مدعی استقلال می‌شوند، اما در تحليل نهایی و بازخوانی گزارش شان مخاطبان آنها را مستقل نمی بينند.
چند سوال ساده به گزارشگر کمک می کند که استقلال خودش را محک بزند: آيا من در تهيه ی گزارش هايم به دولت يا حزب يا موسسه ی تجاری و يا نهاد اجتماعی خاصی وابستگی دارم؟ آيا در گزارش هایم، به عمد يا سهو، آشکار يا پنهان، از کس، چيز، نهاد، فعاليت حمايت می کنم؟ آيا موضوع خاصی را در گزارش ام برجسته می کنم؟ آيا فعاليت های بيرون از کار گزارشگری ام بر
تهيه ی گزارش هايم تاثير می گذارد؟
استقلال گزارشگر فقط اين نيست که در برابر فشارهای سياسی يا اقتصادی ايستادگی کند و به وسوسه های مالی نه بگويد. استقلال گزارشگر نحوه ی فکر کردن است که بدون آن بی طرفی و جلب اعتماد مخاطب امکان پذير نيست.
امروزه مردم به رسانه های عمومی با ترديد و عدم اعتماد نگاه می کنند. بخشی از اين عدم اعتماد ناشی از تجربه های آنها در ارتباط با رسانه ی مخاطب شان است و بخشی ناشی از تعلقات ذهنی و فرهنگی خود آنها. اگر شما به کسی که فساد دولتی را همه گير می داند بگویيد که يک نهاد دولتی کار مثبتی انجام داده، بلافاصله تصور او اين خواهد بود که شما به آن نهاد وابسته ايد. فقط استقلال مداوم شما و ارائه ی غير وابسته ی اطلاعات از جانب شماست که در بلند مدت به مخاطبان شما اطمينان می دهد. شما در نمايش نقاط مثبت و منفی يک وضعيت جانب گرایی نکرده ايد و فقط به پژوهش آگاهانه و مسئول خودتان متکی بوده ايد.
نشان دادن اين استقلال عمل به انتقال بهتر اطلاعات از جانب شما به مخاطبان اهميت زيادی دارد. هيچ گزارشگری نبايد فکر کند که مهره ای ناشناس در يک دستگاه عريض و طويل رسانه ای است و آنچه او خواهد گفت در ميان سيلی از مطالب ديگر گم است. گزارشگر بايد هميشه خودش را در جايگاه مخاطب‌اش ببيند و اين سوال اساسی را مطرح کند که اگر از آن جا به گزارش نگاه کند خودش را مستقل می بيند يا وابسته و اگر مثلا گزارشی از توليدات يک کارخانه تهيه می کند آيا فقط گزارش می دهد يا به نوعی کالای آنها را تبليغ می کند.
تقريبا در همه جای دنيا و از همه جانب، به خصوص از جانب صاحبان قدرت و سياستمداران، گزارشگرها برای دست بردن در واقعيت تحت فشارند. از آنها خواسته می شود، به صراحت يا تلويحا، که گوشه ای از يک داستان را برجسته کنند يا گوشه ی ديگری را ناديده بگيرند، همه از آنها می خواهند که در گزارش‌شان روايت مورد قبول آنها را تعريف کنند. اين واقعيتی است که هر گزارشگری با آن مواجه است و به نوعی بايد آن را بپذيرد. مساله در تشخيص اين فشارها و تن ندادن به آن است.
اين فشارها الزاما و هميشه به صورت تحميل و اجبار نيستند. در خيلی از موارد اين فشار به صورت تشويق و راهنمایی و گاهی نشان دادن زوايای دلخواه يک رويداد و لاپوشانی جلوه های ناخواسته ی آن است. هميشه تشخيص و محک اين فشار برای گزارشگر آسان نيست، اما پرسيدن سوال هایی که در بالا آمده به او کمک می کند که حداقل در مسير درست حرکت کند.
اگر فکر پرداختن به يک گزارش از کسی جز خود گزارشگر آمده باشد، اولين سوال گزارشگر از خودش بايد اين باشد که پيشنهاد دهنده چه هدفی را در طرح اين پيشنهاد دنبال می کند؟ آيا منافع خاصی، دور يا نزديک، در تهيه ی چنين گزارشی می بيند؟ آيا پرداختن به اين گزارش در جهت منافع عموم مخاطبان و افزايش آگاهی آنهاست يا برای گرداندن جهت فکر آنها به مسيری که پيشنهاد کننده دنبال می کند؟ اگر تا به حال کسان ديگری به اين موضوع نپرداخته اند چه دليلی داشته است؟
بسياری مواقع گزارشگر متهم می شود که در ارائه ی يک مطلب چيزی را به اشتباه نقل کرده يا بريده ای از يک صحبت را از متن آن به نحوی جدا کرده که معنايش تغيير پيدا کرده است. اولين وظيفه ی گزارشگر بازنگری در محتوای گفتگو با توجه به تذکری است که به او داده شده است. اگر در آنچه او را متهم کرده اند اشتباه و قصوری کرده بايد بلافاصله آن را اصلاح کند، اما اگر گوينده پشيمان از نظری که ناخواسته ابراز کرده فقط می خواهد بر اظهارات اش سرپوش بگذارد، گزارشگر بايد با ارائه ی دقيق و متين منبع اش دقت کار خودش را اثبات کند.
در دعواها و مباحث سياسی هميشه گزارشگرها متهم شده اند که مامور گروه رقيب اند. گزارشگر با همه ی برائتی که از چنين اتهامی برای خودش قائل است اما بايد مستندات متهم کننده را بررسی کند و اگر زمينه و احتمالی در درستی آن می بيند آن را بپذيرد.
امروز وسائل فنی فراوانی برای مقابله ی گزارشگرها با چنين اتهام ها و ادعاهایی وجود دارد که گزارشگران بايد به طور مداوم و با وسواس از آن استفاده کنند. ديگر زمانه ی يادداشت برداشتن از حرف های افراد گذشته و هميشه می توان با دستگاه های ساده و ارزان قيمت ضبط يا حتی با تلفن های همراه گفته ها را ضبط و حفظ کرد
پژوهشِ مستقل، همه جانبه و بی طرفِ فعاليت های آنهاست که موضوع علاقه و توجه مخاطبان است. وظيفه ی گزارشگر ارائه ی واقعيت هاست حتی اگر تاثير چنين گزارشی بر اعتماد عمومی به آن نهاد و اهداف (مثبت) آن تاثير منفی بگذارد و البته وظيفه ای پرمسئوليت و خطير است.