نگاهی به تاریخچه مناطق ویژه اقتصادی
مناطق ویژه اقتصادی ابتدا در کشورهای هنگ‌کنگ، کره جنوبی، سنگاپور و تایوان به وجود آمد. تجربه‌ای بسیار موفقیت‌آمیز که این مناطق را تبدیل به مرکز تجاری و اقتصادی جنوب شرق آسیا نمود. ایران نیز با الگو قرار دادن این مناطق در سال ۱۳۸۴ قانون تشکیل مناطق ویژه اقتصادی را از تصویب مجلس گذراند.
تعریف مناطق ویژه اقتصادی
این مناطق به محدوده جغرافیایی مشخص از سرزمین کشورها اطلاق می‌شود که قوانین تجاری حاکم بر آن در قیاس با دیگر مناطق آن کشور شدت و محدودیت کمتری دارد، مناطق ویژه اقتصادی در دنیا برای آماده‌سازی اقتصاد ملی برای پیوستن به اقتصاد جهانی تشکیل‌شده‌اند.
حال این مناطق می‌تواند به دو بخش مناطق آزاد تجاری و منطقه ویژه اقتصادی تقسیم گردد. بنا به تعاریف بین‌المللی، منطقه آزاد محدوده حراست شده بندری و غیر بندری است که از شمول برخی از مقررات جاری کشور متبوع خارج بوده و با بهره‌گیری از مزایایی نظیر معافیت‌های مالیاتی، بخشودگی سود و عوارض گمرکی، عدم وجود تشریفات زائد ارزی، اداری و مقررات دست و پاگیر و همچنین سهولت و تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات با جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فناوری به توسعه سرزمین اصلی کمک می‌نماید...»
در تعریف مناطق ویژه تجاری- صنعتی آمده است:
"به محدوده جغرافیایی مشخص که قوانین گمرکی محدوده گمرکی کشور در آن اجرا نمی شود و به‌منظور تسهیل در امر واردات و صادرات کالا و حمایت از صنعت داخلی کشور و همچنین جذب فناوری‌های نوین در امر تولید و توسعه منطقه ای در مبادی گمرکات و نقاط مرزی کشور ایجاد می‌شود مناطق ویژه تجاری – صنعتی می گویند."
در ماده اول قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی درباره این مناطق بدون ارائه تعریف مشخص، در بیان اهداف آن آمده است “به‌منظور پشتیبانی از فعالیت‌های اقتصادی و برقراری ارتباط تجاری بین‌المللی و تحرک در اقتصاد منطقه ای و تولید و پردازش کالا، انتقال فناوری، صادرات غیرنفتی، ایجاد اشتغال مولد، جلب و تشویق سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، صادرات مجدد، عبور خارجی (ترانزیت) و انتقال کالا (ترانشیب) به دولت اجازه می‌شود در شهرستان‌هایی که استعداد و توان لازم برای تحقق اهداف مذکور را دارند مناطقی را با عنوان منطقه ویژه اقتصادی ایجاد نماید.
.”
تفاوت مناطق ویژه اقتصادی و آزاد تجاری
برخی از مهم‌ترین تفاوت‌های مناطق آزاد و ویژه را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
معافیت مالیاتی به مدت ۱۵ سال در مناطق آزاد وجود دارد و در مناطق ویژه اقتصادی تخفیف مالیاتی طبق مقررات داخل کشور است.
خرده‌فروشی کالا در مناطق ویژه اقتصادی فقط برای اتباع خارجی امکان‌پذیر است. لیکن در مناطق آزاد خرده‌فروشی برای اتباع خارجی و داخلی امکان‌پذیر می‌باشد.
مقررات روادید برای اتباع خارجی در مناطق ویژه بر اساس ضوابط داخل کشور است ولی در مناطق آزاد روادید در مرزهای ورودی اعطاء می‌شود.
مقررات کار و بیمه اجتماعی در استخدام اتباع خارجی در مناطق آزاد تابع مقررات خاص مناطق می‌باشد ولی در مناطق ویژه اقتصادی تابع مقررات داخل کشور است.
مزیت عمده مناطق ویژه اقتصادی
– معافیت گمرکی تا سقف ارزش‌افزوده و پرداخت عوارض گمرکی مازاد بر ارزش‌افزوده قطعات خارجی در تولیدات
– ورود ماشین‌آلات خط تولید و ابزار و اثاثیه اداری بدون عوارض گمرکی
– تبعیت از قانون کار مناطق آزاد تجاری و صنعتی در مناطق ویژه
– صدور مجوز ساخت و پایان کار به‌صورت رایگان
– عدم محدودیت زمانی متروکه شدن کالا در منطقه ویژه.. ( بهرام جوادی http://durnanews.ir/?p=17821)
تاسیس مناطق ویژه اقتصادی استان فارس/ فشار سیاسی یا اقدام اساسی
در سال 93 مناطق ویژه اقتصادی نیریز, جهرم, کازرون و لامرد از طرف دولت ابلاغ شد و هم اکنون این مناطق دارای مناطق ویژه اقتصادی هستند. اخیرا لایحه منطقه ویژه اقتصادی فسا نیز از طرف دولت به مجلس ارائه و در آنجا تصویب شد. این موضوع موجب شد شرایط اختصاص منطقه ویژه اقتصادی به شهرستان های مختلف را بررسی کنیم تا مشخص شود که چرا " لارستان" در اولویت تاسیس منطقه ویژه اقتصادی قرار نگرفته است و چشم انداز پیش روی ما در این موضوع با چه چالش هایی مواجه است.
چنانکه گفته شد, در تعریف مناطق ویژه تجاری- صنعتی آمده است:
"به محدوده جغرافیایی مشخص که قوانین گمرکی محدوده گمرکی کشور در آن اجرا نمی شود و به‌منظور تسهیل در امر واردات و صادرات کالا و حمایت از صنعت داخلی کشور و همچنین جذب فناوری‌های نوین در امر تولید و توسعه منطقه ای در مبادی گمرکات و نقاط مرزی کشور ایجاد می‌شود مناطق ویژه تجاری – صنعتی می گویند."
اولین سوالی که ذهن خواننده را مشغول می کند این است که آیا لارستان به لحاظ دوری از نقاط مرزی و نیز امکانات گمرکی نسبت به نیریز, کازرون, جهرم, لامرد و فسا شرایط مناسب تری نداشته است که در نوبت آخر برای تاسیس قرار گرفته است؟ قطعا چنین نیست و لارستان دارای امکانات بسیار مناسب تری در قیاس با مناطق یاد شده است. از این گذشته مصوبه منطقه ویژه اقتصادی لارستان مربوط به سفر مقام معظم رهبری به لارستان در تاریخ 19 اردیبهشت 87 است و از این لحاظ هم مصوبه لارستان قدمت بیشتری داشته است. پس ناچار باید بپذیریم که یا فشار سیاسی نمایندگان مناطق یاد شده زیاد بوده است؛ یا اراده و توانایی کافی برای تبیین و توجیه ظرفیت های لارستان و اولویت این منطقه در نزد نمایندگان دوره هشتم و نهم لارستان در مجلس وجود نداشته است.
اما در مجلس دهم ظاهرا درخواست واگذاری مسئولیت منطقه ویژه اقتصادی لارستان به بخش خصوصی از سوی نماینده لارستان مطرح شده است. یکی از نزدیکان نماینده لارستان در فضای مجازی این درخواست را ناشی از نظر مشاوران اقتصادی نماینده لارستان که در شیراز ساکن هستند و البته دارای تجربه اجرایی هستند می داند. گفته شده این کار برای جلوگیری از بالا رفتن قیمت زمین هایی که قرار است منطقه ویژه اقتصادی لارستان در آن تاسیس شود بوده است.
باید منتظر ماند و دید که موضوع"قیمت زمین و شرایط واگذاری اش" در آینده چه ابعادی پیدا می کند.
منطقه ویژه اقتصادی, پس از تاسیس
وارد بحث پس از تاسیس مناطق ویژه اقتصادی می شویم. مناطق ویژه اقتصادی کشورمان کارنامه خوبی از فعالیت های اقتصادی در طول چند سال گذشته ندارند. از 64 منطقه ویژه اقتصادی در کشور کمتر از یک سوم آن ها فعالیت اقتصادی دارند.
آنها که فعالیت دارند نیز عملا در طول چند سال اخیر به دروازه واردات تبدیل شده اند. قرار است در صورت تصویب تاسیس مناطق جدید صنعتی و تجاری، با تغییر رویکرد که مهم ترین آن بازنگری قوانین و مقررات بانکی و پولی و شرایط جذب سرمایه گذار است، این مناطق به دالان های صادراتی کشور تبدیل شوند.
تاسیس مناطق آزاد و ویژه اقتصادی جدید بدون استراتژی مشخص می تواند منجر به رانت خواری شود چنانکه اخیرا نیز رییس سازمان بازرسی کل کشور از سوء استفاده های مالی در برخی مناطق ویژه اقتصادی کشور خبر داد.
تجربه سال های گذشته نشان می دهد در مورد تاسیس مناطق آزاد تجاری- صنعتی یا ویژه اقتصادی استراتژی واحد وجود ندارد و برخی از این مناطق به دلیل فشارهای سیاسی و منطقه ای ایجاد شده اند. در تمام دنیا برای هر یک از مناطق آزاد یک ماموریت و یک برنامه خاص تعریف می شود. برای مثال یک منطقه ماموریت جذب فاینانس (تامین منابع مالی) و منطقه ای دیگر هدف توسعه صنایع گردشگری را دارد اما در بین مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشورمان کمتر منطقه ای توانسته ماموریت محول شده خود را محقق سازد.
امید است با دقت نظر و تبیین استراتژی مشخص و به دور از مانورهای تبلیغاتی منطقه ویژه اقتصادی لارستان به معنای واقعی و در جهت توسعه لارستان تاسیس شود.